به گزارش نبض وطن به نقل از تسنیم، «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ کمبود منابع آب در ایران به لحاظ قرار گیری در نواحی خشک و نیمه خشک جهان بر کسی پوشیده نیست. رخداد جریانات سیلابی و آنی از ویژگی های اساسی این نواحی محسوب می شود. این در حالی است که میزان متوسط بارش و تبخیر کشور به ترتیب یک سوم و سوم برابر متوسط جهانی است. از نظر پراکنش مکانی، ۷۰ درصد بارش ها بر ۲۵ درصد اراضی و ۳۰ درصد آن بر ۷۵ درصد اراضی می بارد. از نظر پراکنش زمانی نیز ۷۵ درصد بارش ها در فصول غیرزراعی و ۲۵ درصد بارش ها در فصول زراعی نازل می شود.
اثرات تغییر اقلیم در مناطق خشک و نیمه خشک نیز مزید بر علت شده و مشاهدات عینی اثرات تغییر اقلیم را در این مناطق به صورت خشک تر شدن و کم بارش تر شدن بروز می دهند. در اثر این پدیده افزایش دما و تلفات آب ناشی از تبخیر، تغییر رژیم بارشی، کاهش بارش برف و افزایش نیاز آبی پوشش گیاهی دور از انتظار نیست. شکل دیگر اثرات این پدیده افزایش شدت و احتمال وقوع مخاطرات طبیعی مثل خشکسالی ها و سیلاب ها است.
اثرات تغییر اقلیم را به طور خلاصه می توان در موارد سه گانه زیر اشاره کرد:
- افزایش دما که منجر به افزایش تلفات تبخیر آب و کاهش تغذیه منابع آب سطحی و زیرزمینی می شود.
- تغییر رژیم بارشی زمستانه به بهاره و تابستانه که کاهش قابل توجه بارش برف و افزایش تلفات تبخیر را به دنبال دارد.
- افزایش شدت و تواتر وقوع سیلاب ها و خشکسای ها به طوری که در دهه های ۴۰ الی ۵۰ به ترتیب ۱۹۳، ۲۵۱، ۴۴۲، ۱۰۲۶، ۱۳۴۱ و بالغ بر ۲۰۰۰ واقعه سیل به ثبت رسیده است.
بنابراین می توان گفت توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارندگی موجب شده تا وقوع خشکسالی ها و کمبود آب، خصوصا در فصل رشد گیاه مانع اصلی توسعه قلمداد شود. در این شرایط عدم برخورداری از روش های علمی و عملی در مدیریت بهینه و بهره برداری مناسب از ریزش های جوی، از عوامل اصلی کاهش تولیدات گیاهی، تشدید فرسایش و هدررفت آب حاصل از بارش می باشد. در حال حاضر بخش کشاورزی به عنوان عمده ترین مصرف کننده آب با چالش بزرگی تحت عنوان افزایش روز افزون تقاضا و کاهش منابع آب روبرو می باشد.
آمارها نیز نشان می دهند که این بخش، بیش از حد معمول به منابع آب های زیرزمینی وابسته شده اند. رشد فزاینده جمعیت و نیاز بیشتر به تولیدا کشاورزی و تامین مواد غذایی از یک طرف و محدودیت منابع آب، به ویژه درمناطق خشک و نیمه خشک، از طرف دیگر بهره برداری از منابع آب را در تمام زمینه ها مخصوصا در بخش کشاورزی که بیشترین سهم مصرف آب را دارا می باشد، ضروری ساخته است. به همین منظور، نهادهای ملی و بین المللی مسئول در زمینه آب و محیط زیست در کشورهای مختلف، استفاده از فناوری های استحصال آب باران و آب جاری و زیرقشری را جهت افزایش راندمان کشت دیم و کاستن از وابستگی به کشت آبی در مناطق خشک و نیمه خشک را به عنوان راهکاری برای افزایش تولیدات کشاورزی و کاستن از تقاضای آب دنبال می کنند.
** جمع آوری و ذخیره سازی آب باران؛ راهی مطمئن و کم هزینه برای مقابله با خشکسالی
داود نیک کامی «رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری» در این باره با اشاره به کم هزینه بودن شیوه های جمع آوری و استحصال آب باران با فناوری سامانه های سطوح آبگیر باران می گوید: «فناوری استحصال آب با سامانه های سطوح آبگیر باران به دلیل سادگی و آشنایی سنتی مردم با جزییات آن توانسته مشارکت بهره برداران را جلب نموده و به عنوان یک منبع آب جایگزین به طور وسیع و موثری مورد استفاده قرار گیرد. محدوده فعالیت و گسترش این روش ها در بالادست حوزه های آبخیز و در محل تشکیل رواناب ها است و منطق حاکم این است که از بارندگی ها به نحو موثرتری استفاده شود. به نحوی که علاوه بر صرفه جویی در مصرف آب زیرزمینی، از آلودگی رواناب های سطحی و فرسایش خاک کاسته و از تلفات ناشی از تبخیر و از دسترس خارج شدن آب ها جلوگیری شود. فناوری استحصال آب کاربردهای زیادی در حوزه های آبخیز شهری نیز دارد که از جمله آنها جمع آوری رواناب حاصل از بارندگی بر روی معابر و پشت بام ها برای استفاده در مصارف بهداشتی و آبیاری فضای سبز شهری است که به نوبه خود جایگاه ویژه ای در صنعت آب جهان پیدا کرده است.»
به گفته رئیس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری برای مقابله با خشکسالی و استفاده بهینه از سیلاب ها، از سال ۱۳۷۵ تاکنون ۳۷ طرح پخش سیلاب در قالب ایستگاه های تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی مجموعا در مساحتی بالغ بر ۶۳ هزار هکتار توسط پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به اجرا درآمده است که آثار و پیامدهای متعدد اقتصادی و اجتماعی را به دنبال داشته است که باید این مساله بیش از پیش مورد توجه دولت و مجلس واقع شود.
