به گزارش نبض وطن به نقل از ایسنا، در آخرین گزارش اجرای «سند ملی توسعه علوم و فناوری نانو و برنامه توسعه فناوری‌های میکرو» در سال ۱۴۰۲ که از سوی ستاد نانو و میکروی معاونت علمی ریاست‌جمهوری منتشر شد، وضعت تولید علم و فناوری نانوی ایران بررسی شد.
در این گزارش جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به‌وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناوری نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی شد. برای ارزیابی جایگاه ایران در علم نانو از پایگاه داده Science of Web (WoS) به‌عنوان منبع آمار و اطلاعات استفاده شده و مقالات پژوهشی مرتبط با فناوری نانو با استفاده از یک عبارت جستجوی معتبر، استخراج و اندازه‌گیری شده است. در حوزه فناوری نیز تعداد اختراعات فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت معتبر جهان از جمله اداره ثبت پتنت آمریکا (USPTO) و اداره ثبت پتنت اروپا (EPO ) اندازه‌گیری می‌شوند.
جایگاه ایران در انتشار علم جهانی نانو
در سال ۲۰۲۳ میلادی، ۱۱ هزار و ۱۷۹ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۴.۶ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۲۳ است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، با یک پله افت، در رتبه پنجم جهان قرار گرفت. این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۰ و قبل از تأسیس ستاد توسعه فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناور ی نوظهور آشنا بودند، با انتشار ۸ مقاله نانو در رده «پنجاه و هشتم» جهان و «ششــم» منطقه خاورمیانه قرار داشت.
ایران در سال‌های بعد همواره یک روند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد، به طوری که متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانوی ایران در این ۲۳ ســال ۴۴.۹۴ درصد بوده است. تعداد مقالات نانوی ایران در ســال ۲۰۲۳ به ۱۸.۹ درصد از کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را شامل می‌شود، در حالی که ســهم مقالات نانو از کل مقالات جهان در ســال ۲۰۲۳ میلادی ۸.۹ درصد بوده است.
سهم مقالات نانوی مشترک ایران با کشورهای دیگر در ســال ۲۰۲۳ میلادی ۳۲.۶ درصد بود و ۵ کشور «چین»، «آمریکا»، «ترکیه»، «عراق» و «کانادا» به ترتیب بیشترین سهم را در انتشــار مقالات مشترک با ایران داشتند. همچنین ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه بیستم در سال ۲۰۲۲ و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) در رتبه اول جهان در سال ۲۰۲۲ قرار دارد.
جدول زیر رده‌بندی ۲۵ کشور برتر در انتشار مقالات ISI نانو را در سال ۲۰۲۳ را نشان می‌دهد:
| ردیف | کشور | مقاله ینانو | درصد سهم مقالات نانو از کل مقالات نانوی جهان |
|---|---|---|---|
| ۱ | چین | ۱۱۳۸۲۱ | ۴۶.۵۲ |
| ۲ | هند | ۲۶۷۹۲ | ۱۰.۹۷ |
| ۳ | آمریکا | ۲۲۸۲۱ | ۹.۳۵ |
| ۴ | کره‌جنوبی | ۱۱۵۹۵ | ۴.۷۳ |
| ۵ | ایران | ۱۱۱۹۰ | ۴.۵۶ |
| ۶ | عربستان سعودی | ۱۰۸۳۶ | ۴.۴۲ |
| ۷ | آلمان | ۸۸۰۰ | ۳.۶ |
| ۸ | ژاپن | ۷۷۴۱ | ۳.۱۶ |
| ۹ | روسیه | ۶۶۹۴ | ۲.۷۱ |
| ۱۰ | انگلستان | ۶۵۹۶ | ۲.۷ |
| ۱۱ | مصر | ۶۳۷۰ | ۲.۶۱ |
| ۱۲ | فرانسه | ۵۷۷۱ | ۲.۳۶ |
| ۱۳ | پاکستان | ۵۷۳۷ | ۲.۳۵ |
| ۱۴ | اسپانیا | ۵۷۰۷ | ۲.۳۴ |
| ۱۵ | ترکیه | ۵۳۶۷ | ۲.۱۹ |
| ۱۶ | ایتالیا | ۵۳۵۶ | ۲.۱۹ |
| ۱۷ | استرالیا | ۵۰۰۷ | ۲.۰۵ |
| ۱۸ | کانادا | ۴۵۰۳ | ۱.۸۴ |
| ۱۹ | تایوان | ۴۱۸۳ | ۱.۷۱ |
| ۲۰ | برزیل | ۳۸۸۶ | ۱.۵۹ |
| ۲۱ | لهستان | ۳۳۹۶ | ۱.۳۸ |
| ۲۲ | مالزی | ۲۹۶۹ | ۱.۲۱ |
| ۲۳ | عراق | ۲۵۸۶ | ۱.۰۵ |
| ۲۴ | سنگاپور | ۲۳۲۲ | ۰.۹۵ |
| ۲۵ | هلند | ۲۱۲۰ | ۰.۸۷ |
در سال ۲۰۲۳ در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۷۹۵ مقاله نانو (۷ درصد) از کل مقالات نانوی ایران در این سال در رده اول قرار دارد. پس از آن به‌ترتیب دانشگاه علم و صنعت با انتشار ۵۴۲ مقاله نانو (۴.۸ درصد)، دانشگاه تبریز با انتشار ۵۳۷ مقاله نانو (۴.۸ درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با انتشار ۴۹۱ مقاله نانو (۴.۴ درصد) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتشار ۴۸۲ مقاله نانو (۴.۳ درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند.
مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز با انتشار ۲٬۱۷۹ مقاله نانو نزدیک به یک‌پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است که البته این آمار متعلق به تمامی واحدهای این دانشگاه است.
تعداد مقالات نانوی منتشر شده ایران در مجلات Q۱
سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q۱ منتشر شده‌اند نیز به‌عنوان یک شاخص دیگر از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q۱ مجلاتی هســتند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (Reports Citation Journal یا JCR) از نظر ضریب اثربخشی (factor Impact) جزء مجلات چارک اول به‌حساب می‌آیند.
تعداد این مقالات با ۸ درصد کاهش به ۴٬۲۳۵ مقاله در سال ۲۰۲۳ رسید، ولی با این حال سهم این مقالات از کل مقالات نانوی ایران نیز نسبت به سال ۲۰۲۲ نزدیک به یک درصد بیشتر شده است.
جایگاه جهانی ایران در ثبت اختراعات فناوری نانو
ایران تا پایان سال ۲۰۲۳ در مجموع ۳۵۴ اختراع مرتبط با فناور ی نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانوی ایران در دفتر ثبت پتنت آمریکا (USPTO) در سال ۲۰۲۳ تعداد ۸ پتنت بوده است. علاوه بر این، در همین سال، ۷ اختراع نانو دیگر در حال ثبت نهایی در این دفتر هستند. بر این اساس رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۲۳ «بیست و هفتم» است. در دفتر ثبت پتنت اروپا (EPO) در این سال اختراعی مرتبط با فناوری نانو ثبت نشده است.
نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که ۰.۱۳ پتنت نانو در ازای هر ۱۰۰ مقاله نانو ثبت شده است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو ، سهمی در حدود ۱۷ درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند.
